Nieznaczna ilość narkotyków – co to znaczy?

Instytucja zawarta w art. 62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii przewiduje możliwość umorzenia postępowania, jeżeli przedmiotem czynu są środki w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, a orzeczenie kary byłoby niecelowe. Ponieważ ustawodawca nie podał w przepisie konkretnych limitów (np. w gramach) dla „nieznacznej ilości”, jej zakres oceniany jest indywidualnie przez sąd. Orzecznictwo i doktryna pomagają ten zakres określić.

Podstawy prawne: przestępstwo posiadania i instytucja „nieznacznej ilości”

Zacznijmy od przepisów:

Art. 62 ust. 1 u.p.n.: „Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 62 ust. 2 u.p.n.: odrębna odpowiedzialność, gdy przedmiotem są „znaczne ilości” środków. (od roku do 10 lat pozbawienia wolności)
Art. 62 ust. 3 u.p.n.: gdy zachodzi „wypadek mniejszej wagi” – możliwa kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Art. 62a u.p.n. (wprowadzony w 2011 r.): Jeżeli środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone są na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć.

Pojęcie „nieznacznej ilości” — wykładnia językowa i prawnokarna

O ile „znaczna ilość” była szeroko analizowana (również przez Trybunał Konstytucyjny), to „nieznaczna ilość” nie doczekała ustawowej precyzji. Poniżej kluczowe wnioski:

W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że „nieznaczna” oznacza: niewielką, błahą, mało istotną ilość środka, patrząc na jego potencjał odurzający, porcji jakie można z niego uzyskać, przeznaczenie na własny użytek. Np. dla marihuany granicą orientacyjną może być kilka gramów.
Dzięki orzecznictwu sądów powszechnych i doktrynie mamy pewne wskazówki, choć nadal każda sprawa wymaga indywidualnej oceny. Zwraca się uwagę na:
1. ilość środka (waga netto)
2. liczbę porcji jakie można z tej substancji wytworzyć
3. rodzaj środka (np. marihuana, amfetamina, MDMA) — bo „porcja” u każdej substancji może być inna
4. przeznaczenie: czy użytek własny czy dystrybucja
5. okoliczności: uzależnienie, częstotliwość, sposób posiadania, motywacja sprawcy

Kryteria oceny: ilość, rodzaj, przeznaczenie (użytek własny) i okoliczności sprawy

Ilość vs rodzaj środka odurzającego

Nie wystarczy jedynie waga – ważne jest, ile porcji można z danej ilości uzyskać i ile osób może się tym odurzyć.
Dla różnych substancji „porcja” może mieć różną wagę, stężenie i efekt, stąd trudność w ustaleniu uniwersalnej granicy.

Przeznaczenie na własny użytek i jego znaczenie w orzecznictwie

Kluczowym elementem jest, czy posiadana substancja była przeznaczona wyłącznie na własny użytek sprawcy – wtedy większe szanse na uznanie „nieznacznej ilości” i zastosowanie art. 62 a u.p.n.
Jeżeli są dowody, że substancja miała trafić do obrotu, nawet mała ilość nie spowoduje umorzenia postępowania.

Okoliczności sporne i wpływ na ocenę

Uzależnienie sprawcy → potrzeba większej ilości może być uzasadniona.
Sposób posiadania, czy sprawca posiadał podzielone, przygotowane do handlu porcje czy też jedną porcję do własnego użytku.
Liczba porcji → im mniejsza ilość porcji, tym większa szansa na uznanie za nieznaczną.

Orzecznictwo sądowe — wybrane przykłady i trendy

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące „znacznej” i „nieznacznej” ilości

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że brak ustawowego określenia konkretnej ilości dla znamienia „znacznej ilości” nie narusza konstytucyjnych gwarancji. Chociaż dotyczy to „znacznej” a nie „nieznacznej”, stanowi istotne tło: ustawodawca pozostawił sądom swobodę decydowania czy ilość środka była nieznaczna.

Praktyka sądów powszechnych — jak sądy rozumieją „nieznaczną ilość”

Oto kilka konkretnych wskazań:

W materiałach wskazuje się, że ilość odpowiadająca jednej, dwóm porcjom (maksymalnie kilku porcjom) i przeznaczona na zaspokojenie doraźnych potrzeb sprawcy może być uznana za ilość nieznaczną.
Przykład: w jednej sprawie karnej ustalono, że 0,94 g netto marihuany pozwala na maksymalnie dwukrotne użycie – co przemawia za oceną, iż ilość może być uznana za nieznaczną.

Zatem w orzecznictwie można zaobserwować następujący trend: ilość w granicach kilku gramów dla niektórych substancji może być oceniona jako nieznaczna, ale to nie reguła automatyczna – każda sprawa analizowana indywidualnie.

Konsekwencje prawne posiadania nieznacznej ilości — kiedy możliwe umorzenie, kiedy kara

Umorzenie postępowania na podstawie art. 62a u.p.n.

Przepis art. 62a u.p.n. przewiduje, że jeśli spełnione są łącznie trzy warunki:

przedmiotem czynu są środki lub substancje w ilości nieznacznej,
przeznaczone na własny użytek sprawcy,
orzeczenie kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu oraz stopień jego społecznej szkodliwości,
to postępowanie może zostać umorzone – nawet przed wszczęciem śledztwa lub w jego toku.

W praktyce oznacza to, że sprawca może uniknąć wpisu karnego lub karnej odpowiedzialności, jeśli jego czyn spełnia powyższe warunki.

Wykorzystanie w praktyce — zagrożenie karne, przypadek mniejszej wagi, typ podstawowy

Za posiadanie środka w ilości podstawowej (art. 62 ust. 1) grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności.
Jeżeli czyn spełnia przesłanki „wypadku mniejszej wagi” (mniejsza ilość, niższy stopień szkodliwości społecznej), można orzec grzywnę, ograniczenie wolności albo więzienie do roku.
Jeżeli ilość jest „znaczna” (artykuł 62 ust. 2), sankcje są surowsze (kara pozbawienia wolności od roku do lat 10).

Dlatego dla sprawcy kluczowe jest, czy jego posiadanie zostało ocenione jako posiadanie ilości nieznacznej na własny użytek (co otwiera drogę do umorzenia lub łagodniejszej odpowiedzialności), czy też nie.

Wnioski i wskazówki dla praktyki

Dlaczego nie ma sztywnych limitów ilościowych?

Ustawodawca pozostawił zakres „nieznacznej ilości” otwarty, właśnie po to, by sądy miały wzgląd na konkretne okoliczności sprawy – rodzaj substancji, liczba porcji, przeznaczenie, sytuację sprawcy. Trybunał Konstytucyjny potwierdził, że nieokreślenie liczbowych granic nie narusza konstytucji.

Co ma kluczowe znaczenie w ocenie „nieznacznej ilości”?

Waga/ilość środka (ile gramów) i potencjał odurzenia.
Liczba możliwych porcji z danej ilości.
Rodzaj środka (np. marihuana, amfetamina) – różne skutki.
Przeznaczenie – na własny użytek czy dystrybucja.
Okoliczności sprawy – uzależnienie, motywacja, częstotliwość, sposób posiadania.
Stopień społecznej szkodliwości – im mniejszy, tym większa szansa na ocenę jako „nieznaczna ilość” i korzystne zakończenie sprawy karnej.

Rola obrońcy, dowodów i okoliczności sprawy

Jeżeli znajdujesz się w sytuacji, gdy mogło dojść do posiadania substancji, warto:

zebrać dowody (ile substancji, w jakiej postaci, czy była dzielona, ile porcji)
zwrócić uwagę na własne okoliczności (np. uzależnienie, częstotliwość użycia)
zbadać, czy możliwe jest przeznaczenie na własny użytek i czy są okoliczności zmniejszające społeczna szkodliwość czynu
rozważyć możliwość zastosowania instytucji z art. 62a u.p.n. i dążyć do umorzenia postępowania

FAQ – najczęściej zadawane pytania

1. Czy możliwe jest, że „nieznaczna ilość” to np. 10 gramów marihuany?
Tak — w niektórych sytuacjach nawet 10 gramów marihuany może być uznane za ilość nieznaczną. Jednak nie jest to reguła automatyczna — wszystko zależy od okoliczności.

2. Czy każda osoba, która ma przy sobie niewielką ilość narkotyku, może być pewna, że sprawa będzie umorzona?
Nie. Umorzenie na podstawie art. 62a u.p.n. wymaga spełnienia wszystkich warunków: ilość nieznaczna, własny użytek, brak wysokiej szkodliwości społecznej.

3. Czy „nieznaczna ilość” oznacza, że waga nie ma znaczenia?
Ma znaczenie, ale sama waga nie decyduje. Przede wszystkim liczy się, ile porcji można z tej wagi wytworzyć oraz rodzaj substancji i obiektywne okoliczności.

4. Co jeśli posiadana ilość jest nieznaczna, ale substancja miała być sprzedana?
Wtedy zazwyczaj brak jest możliwości umorzenia postępowania na podstawie art. 62a u.p.n.

5. Czy „nieznaczna ilość” oznacza automatycznie brak kary więzienia?
Nie automatycznie. Może być zastosowany przypadek mniejszej wagi, co daje możliwość grzywny, ograniczenia wolności lub do roku więzienia (art. 62 ust. 3) albo zupełne umorzenia postępowania. Wszystko zależy od okoliczności.

6. Czy rodzaj narkotyku wpływa na ocenę „nieznacznej ilości”?
Tak — rodzaj środka jest niezwykle istotny. Dla niektórych substancji kilka gramów może być znaczącą ilością, a dla innych nie. Orzecznictwo podkreśla, że kryterium jakościowe musi być brane pod uwagę.

Zakończenie

Podsumowując, pojęcie „nieznacznej ilości narkotyków” w polskim prawie karnym to bardzo istotny, aczkolwiek elastyczny termin. Jego znaczenie jest kluczowe dla oceny odpowiedzialności karnej za posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych. Dzięki instytucji art. 62a u.p.n. możliwa jest łagodniejsza ocena czynu – a nawet umorzenie – jeśli spełnione zostaną określone warunki. Jednak ponieważ definicja ilościowa nie została ustawowo określona, każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy — wagi środka, liczby możliwych porcji, rodzaju substancji, przeznaczenia na własny użytek oraz wszystkich okoliczności sprawy.